Liên kết website :












[ Đăng ngày: 11/10/2023 ]
Phát triển kỹ năng đọc cho thiếu nhi, đó là việc làm cần thiết, là trách nhiệm của chúng ta, những người lớn, những người đang có vai trò bảo vệ và kiến tạo một thế giới an toàn, tốt đẹp cho các em. Làm thế nào để phát triển kỹ năng đọc cho thiếu nhi? Với câu hỏi này, chỉ cần một vài cú nhấp chuột trên thanh công cụ tìm kiếm Google, hàng trăm kết quả sẽ hiện ra tường tận. Thế nhưng vấn đề đặt ra ở đây là: công cụ chúng ta có, kiến thức chúng ta đủ nhưng vì sao trẻ vẫn mê chơi điện thoại hơn mê đọc? Phải chăng chúng ta vẫn còn thiếu một giải pháp thực sự hiệu quả? Và giải pháp đó là sự kết nối đồng bộ hiệu quả của chiếc kiềng 3 chân: gia đình - nhà trường – cộng đồng xã hội?

Kỹ năng đọc của một đứa trẻ chỉ là một phần trong văn hoá đọc của mỗi cá nhân: thói quen đọc, sở thích đọc và kỹ năng đọc. Phát triển kỹ năng đọc cho trẻ không thể tách rời hình thành và phát triển thói quen và sở thích đọc. Nếu tách ra khỏi thói quen đọc và sở thích đọc, dù có biết về kỹ năng cũng không dùng được vào việc gì cả. Chẳng khác nào ta tách con cá ra khỏi hồ nước, trao cho người nông dân cái cày mà chẳng có cánh đồng.
 
 Tiến sĩ Tạ Anh Thư phát biểu tại buổi tọa đàm

Vậy khi nào xây dựng thói quen, hình thành sở thích? Khi nào rèn luyện kỹ năng?

Thói quen đọc phải được hình thành từ khi trẻ còn chưa cắp sách đến trường. Và trong giai đoạn này, cha mẹ đóng vai trò chủ yếu. Kỹ năng đọc sẽ được rèn luyện khi trẻ bắt đầu đi học và kéo dài cả quá trình học tập. Giai đoạn này, nhà trường sẽ đóng vai trò quan trọng. Sở thích đọc là cái mà mỗi cá nhân tự phát hiện ra trong suốt quãng đời học sinh cho đến lúc trưởng thành. 

Vậy trong việc hình thành thói quen, kỹ năng, sở thích đọc ta thấy rõ vai trò của tất cả các bên liên quan.

Thói quen và kỹ năng rất cần có sự tham gia toàn diện của cái kiềng 3 chân: gia đình, nhà trường và cộng đồng xã hội. Gia đình và nhà trường giúp đỡ hình thành, phát triển ở giai đoạn nhà trẻ, mẫu giáo, tiểu học, phổ thông. Cộng đồng giúp duy trì và nâng đỡ để cá nhân hình thành văn hoá đọc và năng lực học tập suốt đời.

Như đã trình bày ở trên, kỹ năng đọc là kỹ năng có thể truyền dạy, rèn luyện được. Để một đứa trẻ hình thành được văn hoá đọc thì bên cạnh thói quen, sở thích bắt buộc phải có kỹ năng. Thiếu kỹ năng đọc, việc đọc sẽ không có hiệu quả cao, nếu không muốn nói là không có hiệu quả, gây lãng phí thời gian, tạo tâm lý chán nản cho các em.

Vậy xây dựng và phát triển kỹ năng đọc cho thiếu nhi như thế nào?

Để trả lời câu hỏi này, trước tiên phải căn cứ vào lứa tuổi của các em. Trẻ ở tuổi tiểu học có tâm sinh lý lứa tuổi khác với trẻ ở lứa tuổi trung học cơ sở và trung học phổ thông. Căn cứ vào khả năng tư duy, các thầy cô giáo, các chuyên gia sẽ hướng dẫn các thao tác tư duy phù hợp. Kỹ năng đọc thực chất là sự thể hiện tổ hợp những thao tác tư duy được xác lập thành thói quen ứng xử đọc. Đó là thao tác não sử dụng để chiếm lĩnh thông tin.

Chia tách kỹ năng đọc cặn kẽ theo từng lứa tuổi và đi vào phân tích trong khuôn khổ một bài tham luận ở một buổi toạ đàm như thế này thì có lẽ là một nhiệm vụ không hợp lý và không cần thiết. Tuy nhiên, tựu trung lại, dù ở lứa tuổi nào thì kỹ năng đọc cũng tuân theo các thao tác tư duy như sau:

Một là, lựa chọn đề tài hoặc chủ đề cần đọc; vận dụng thành thạo các phương pháp đọc khác nhau đối với từng loại tài liệu khác nhau (tài liệu nghiên cứu, tài liệu phổ thông, tài liệu giải trí...).

Hai là, thiết lập nguồn tài liệu cần thiết cho bản thân, trước hết trong các thư mục và mục lục thư viện, các nguồn tra cứu như: bách khoa thư, từ điển giải nghĩa, các loại sổ tay, cẩm nang... và biết định hướng nguồn tài liệu cần thiết cho bản thân trong môi trường số (trong các cơ sở dữ liệu, trên Internet).

Ba là, hệ thống hoá quá trình lựa chọn tài liệu đọc (đọc từ trình độ thấp lên trình độ cao, từ các vấn đề đơn giản tới phức tạp).

Bốn là, tiếp nhận nội dung tài liệu đọc, kể cả vệ sinh khi đọc tài liệu như cách ngồi, khoảng cách giữa mắt và tài liệu đọc,v...v...

Năm là, vận dụng các biện pháp kỹ thuật để củng cố và đào sâu những nội dung đã đọc như ghi chép, lập hộp phiếu thư mục, soạn tóm tắt, viết chú giải, trao đổi với bạn bè, đồng nghiệp...

Sáu là, vận dụng vào thực tiễn những nội dung đã đọc.

Trên đây là các thao tác tư duy cơ bản để hình thành kỹ năng đọc. Tuỳ vào lứa tuổi và mục đích đọc sẽ có những thao tác cụ thể hơn nữa để chiếm lĩnh thông tin, chẳng hạn như: tưởng tượng, tóm tắt, xác định từ khóa, sơ đồ, suy luận ẩn ý, tổng hợp thông tin, so sánh đối chiếu…Những thao tác này được giảng dạy lồng ghép trong nhiều môn học ở bậc học Tiểu học và Trung học cơ sở cũng như Trung học phổ thông. Tuy nhiên, nếu các bậc phụ huynh hoặc độc giả có quan tâm về xây dựng kỹ năng đọc thì việc tìm các tài liệu chuyên về lĩnh vực này không quá khó. Chúng được nhiều công ty sách phát hành và bày bán khắp nơi cả online lẫn offline.

Đó là về kĩ năng đọc. Trở lại vấn đề môi trường để vận dụng kĩ năng, chúng ta cần khẳng định rõ vai trò của cả gia đình lẫn cộng đồng xã hội. Vì như đã trình bày ở trên, gia đình là nền tảng ban đầu để hình thành thói quen đọc, tức là tạo môi trường thuận lợi để kỹ năng đọc có đất dụng võ. Sẽ ra sao nếu một đứa trẻ biết kỹ năng đọc nhưng không có thói quen đọc, không yêu thích việc đọc? Kỹ năng đó rõ ràng là vô ích. Một đứa trẻ từ lúc sinh ra cho đến khi lớn lên chịu ảnh hưởng rất lớn từ gia đình nên chính bố mẹ phải là người đồng hành cùng con đọc sách. Không có đứa trẻ thích đọc sách nếu trong gia đình chỉ toàn những người lớn thích lướt web và xem TV. Hơn nữa, cha mẹ chính là người gần gũi nhất để phát hiện sở thích của con, từ đó kiên trì động viên, khích lệ, vun bồi cho tình yêu sách của con lớn dần lên theo năm tháng.

Sau gia đình thì nhà trường đóng vai trò vô cùng quan trọng. Nhà trường phải đảm nhiệm vai trò chính trong việc xây dựng kỹ năng đọc cho thiếu nhi vì thầy cô giáo nắm trong tay kiến thức, công cụ chủ yếu để làm việc đó. Với chuyên môn và sự hiểu biết về tâm lý lứa tuổi, thầy cô cần giới thiệu, khơi gợi, lan toả tình yêu sách tới học sinh, chia sẻ với học sinh những cuốn sách, kiến thức mình tâm đắc,  hướng dẫn học sinh biết cách tìm kiếm, chọn lựa những cuốn sách phù hợp. Ngoài ra, để môi trường của kỹ năng đọc được phát triển, nhà trường học cần tạo điều kiện về thời gian cho học sinh đọc sách vào thời gian thích hợp cũng như mở rộng không gian cho học sinh.

Việc kiến tạo môi trường thuận lợi để mỗi đứa trẻ hình thành kỹ năng đọc, phát triển văn hoá đọc không thể thiếu vai trò của cộng đồng xã hội. Cần phải xây dựng một cộng đồng xã hội coi trọng văn hoá đọc với những quy chuẩn về ứng xử, giá trị và chuẩn mực đọc hiện đại, chuẩn mực. Cộng đồng xã hội này là được tạo ra bởi các cơ quan nhà nước và các thành viên trong xã hội. Nếu có một cộng đồng đọc lành mạnh, thân thiện, mọi người dân dễ dàng tiếp cận với sách báo (tài liệu đọc) có chất lượng cao, tôn vinh người viết sách, người đọc sách và người truyền thụ kiến thức thì sẽ có một nền văn hoá đọc phát triển. 

Tóm lại, phát triển kỹ năng đọc cho thiếu nhi là một chiến lược cần thực hiện bài bản, lâu dài và đồng bộ từ gia đình - nhà trường – cộng đồng xã hội. Thiếu bất cứ thành phần nào trong bộ ba đó thì sẽ không thể nào phát triển kỹ năng đọc nói riêng và văn hoá đọc nói chung cho lứa tuổi thiếu nhi./.

TS. Tạ Anh Thư – Giám đốc Chương trình Sư phạm ngữ văn Trường ĐH Thủ Dầu Một
CÁC TIN KHÁC